تهران مانند بسیاری از شهرهای دیگر با چالش های ناشی از بارش باران و برف دست وپنجه نرم می کند، چالش هایی که منجر به آسیب می شود و زندگی روزمره را برای شهر و شهروندان مختل می کند. برون‌داد این چالش ها تنها به این نقطه ختم نمی شود؛ بلکه پس‌آمد آن می تواند منجر به افزایش نگرانی ها در مورد احتمال وقوع سیل، رانش زمین و سایر مشکلات مرتبط شود. بااین حال در مواجهه با این بحران، فرصتی برای نوآوری و راه حل های تحول آفرین وجود دارد.

 در حقیقت برای مواجهه با این مشکلات و کاهش خسارات بعدی می توان از روش های نوین مختلفی استفاده کرد. این روش ها طیف متنوعی از راهبُردها را شامل می شود که متشکل از برنامه ریزی شهری تا پیشرفت های فناوری است. در حقیقت تأکید بر استفاده از ظرفیت نوآوری و اقدامات نوآورانه برای تبدیل بحران به فرصتی برای رشد و توسعه شهر تهران است. راهکارهای نوآورانه امروز در شهرهای مختلف جهان در حال استفاده است، در شهر تهران نیز برخی از راهکارهای بومی مورداستفاده قرار می گیرد، اما باتوجه به تغییر اقلیم و شرایط ناپایدار شهری که نشات گرفته از عدم رعایت اصول اولیه تاب آوری شهری و حفظ زیست بوم شهر تهران براساس شاخص های پیشرفت و توسعه پایدار در ادوار گذشته است، توان پاسخگویی و نگهداشت شهر را نداشته و تبدیل به یک بحران خسارت بار می شود. برخی از راهکارهایی که نوآورانه و موردنیاز تهران برای تغییر مسیر تهدید بارش به فرصتی برای استفاده بهینه و افزایش تابآوری و حرکت به سمت پیشرفت شهری است را می توان در موارد زیر جستجو کرد؛ سامانه زهکشی هوشمند با کمک فن آوری های اینترنت اشیا (IoT)، می تواند ما را قادر به مدیریت مناسب شرایط بارندگی یا بارش برف نماید. این سامانه ها می توانند از حسگرهایی برای نظارت بر سطح باران و برف در زمان واقعی استفاده کنند و هر زمان که آب یا برف به سطح بحرانی رسید اقدامات لازم را فعال کنند.

-زیرساخت هوشمند و استقبال از فناوری های هوشمند می تواند مقابله تهران با چالش های مرتبط با آب وهوا را متحول کند. نصب سامانه های مبتنی بر حسگر برای نظارت در زمان های واقعی آب وهوایی امکان پاسخ های فعال مانند تنظیم جریان ترافیک یا فعال کردن پیشگیرانه قبل از بارش شدید باران یا برف را فراهم می کند. این نه تنها باعث کاهش خسارات می شود، بلکه کارایی کلی زیرساخت های شهر را نیز افزایش می دهد.

– سیستم های پیشرفته پیش بینی آب وهوا می توانند تهران را قادر سازند تا برای بارندگی های شدید و رویدادهای بارش برف آمادگی بهتری داشته باشد. با پیش بینی های دقیق و به موقع می توان خدمات شهری را آماده کرد و به شهروندان اطلاع رسانی کرد تا اختلالات و آسیب های احتمالی به حداقل برسد.

– اجرای طراحی شهری پایدار در کاهش خسارات ناشی از باران و برف بسیار مهم است. این شامل ادغام فضای سبز، روسازی های نفوذپذیر و سامانه های زهکشی مناسب است. با زیرساخت های سازگار با محیطزیست در تهران می توان خسارات وارد شده به خیابان ها و معابر را به حداقل رساند. همچنین می توان با برنامه ریزی شهری مؤثر ضمن شناسایی و پهنه بندی زمین های مستعد بارش شدید، ضمن تغییر کاربری پهنه آنها به عنوان پارک یا مراکز تفریحی سرسبز را فراهم کرد تا ضمن تغییر چهره شهر، میزان خسارات وارده نیز را کاهش یابد.

– تلفیق زیرساخت سبز یک روش نوآورانه است که با استفاده از روش هایی مانند ایجاد باغ های بارانی، بام های سبز می تواند به طور قابل توجهی رواناب را با جذب آب باران کاهش دهد. این روش ها نه تنها احتمال وقوع سیل و خسارات ناشی از آن را کاهش می دهد، بلکه باعث زیباسازی شهر و بهبود آب وهوای شهری می شود.

– طرح های بام سبز ابتکار دیگری است که با پوشش گیاهی آراسته انجام می شود و راه حلی چندجانبه برای چالش های مرتبط با آب وهوای تهران است. این سقف ها آب باران را جذب نموده، عایق می کنند و به تنظیم کلی کمک می کنند. تهران با تشویق و ترویج افزایش بام های سبز می تواند این بحران را برای ایجاد مناظر شهری دوستدار محیطزیست و زیبایی شناسی تبدیل کند.

– تثبیت شیب و کنترل فرسایش یکی از راهکارهای فناورانه در این زمینه است، در مناطق آسیب پذیر زمین لغزش یا فرسایش وجود دارد، تکنیک های مدرن مانند استفاده از ژئوتکستایل و ژئوممبران، و حتی اجرای «تراس های سبز» کنترل شده، می تواند پایداری شیب و کنترل فرسایش را تضمین کند.

– ساخت وساز مقاوم در برابر آب وهوا نیز یک فناوری نوین استاندارد در این زمینه است، ترکیب مواد و تکنیک های ساختمانی مقاوم در برابر آب وهوا در مقابله با خسارات ناشی از باران و برف بسیار مورد توجه سازندگان و معماران در کشورهای پر باران است.

مصالح ساختمانی مقاوم در برابر آب، عایق بهبودیافته و پایه های مرتفع می تواند در مجموع در حداقل رسیدن به شرایط آب وهوای نامطلوب نقش داشته باشد؛ بحران به فرصتی برای معماران و سازندگان تبدیل می شود تا سازه های پایدار و تاب آور را پیشگام کنند.

– برداشت آب باران تکنیکی که قرن ها از آن استفاده می شده است. امروزه با رویکردهای مدرن و توجه به آن در برنامه ریزی شهری و زیرساخت می توان بهترین بهره برداری از آن را برای شهر داشت. درواقع این ایده براساس متوقف ساختن جریان هدررفت آب باران یا آب ناشی از ذوب برف در سطح خیابان های شهر و ذخیره کردن آن برای استفاده مجدد در آینده و حتی در زمان های کمبود منابع آبی است. آب باران برداشت شده را می توان برای آبیاری، تمیزکردن و حتی نوشیدن پس از تصفیه استفاده کرد. با این کار می توانیم از غلبه باران شدید بر سیستم فاضلاب شهر و ایجاد سیل جلوگیری کنیم.

– افزایش سطح اطلاعات عمومی و آموزش شهروندان اصل بسیار مهمی است که همواره در حال به روزشدن و ابزاری برای موفقیت در مقابل این چالش است، مشارکت جامعه در آماده سازی برای کاهش خطرات بالقوه مرتبط با بارندگی شدید یک رویکرد مدرن برای کاهش خطر است. توانمندسازی شهروندان از خطر باران و برف و آموزش پیشگیرانه به آنها می توانند خسارات را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. پویش های اطلاعات عمومی، کارگاه ها و برنامه های آموزشی به عنوان مثال، آموزش نحوه نگهداری سیستم زهکشی محلی می تواند احساس مسئولیت را در بین ساکنان القا کنند و آنها را به مشارکت در کاهش خطرات ناشی از شرایط جوی ترغیب نماید، این حتی می تواند بار خدمات شهری را در این شرایط خاص کاهش دهد. درنهایت تلاش ها و مبارزه تهران با خسارات ناشی از باران و برف موضوعی غیرقابل انکار است، اما فرصتی برای تغییرات دگرگون کننده فراهم میکند. تهران با پذیرش و اجرای این روش ها و اطمینان از آمادگی زیرساخت ها و خدمات عمومی شهر می تواند خسارات ناشی از بارش شدید باران و برف را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. در حقیقت با به کارگیری اقدامات نوآورانه می تواند این را بحران به کاتالیزوری برای توسعه مثبت تبدیل کند. تهران با بهره گیری از برنامه های راهبُردی و راه حل های نوآورانه نه تنها آسیب ها و خسارات را کاهش داده، بلکه می تواند به عنوان نمونه برای تاب آوری آب وهوا و شرایط نامساعد جوی ناشی از بارش باران و برف در سطح منطقه و بین الملل ظاهر شود و نمونه ای موفق از کلانشهرهای دارای چالش های مشابه در سراسر جهان باشد. چنین رویکردی مستلزم تلاش هماهنگ دولت، برنامه ریزان شهری و ساکنان است، اما بازده آن از نظر افزایش ایمنی و کاهش هزینه های ناشی از خسارت قابل توجه خواهد بود.

• مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران