ابوعلی سینا، پزشک، فیلسوف، اندیشمند و نویسنده بزرگ ایرانی که از شهرتی جهانی برخوردار است و بسیاری از آثار او به‌ویژه در زمینه پزشکی برای قرن‌های متوالی در دانشگاه‌های اروپایی تدریس می‌شد.این حکیم بزرگ موثرترین چهره در علم و فلسفه به شمار می‌رود و از آغاز کودکی استعداد و شایستگی عجیبی در فراگرفتن علوم مختلف داشت.
ابن سینا بدون تردید مشهورترین دانشمند ایرانی بوده که توانست دربیشتر علوم مربوط به دوران خود تحول ایجاد کند و نام خود را در تاریخچه بسیاری از علوم به ثبت برساند. شهرت این دانشمند بزرگ محدود به ایران و علوم خاصی همانند فلسفه و منطق نیست؛ بلکه وی در همه علوم و به‌ویژه پزشکی،مهارت شگرف و خیره‌کننده‌ای داشت و از همین رو، افتخار تمام ایرانیان و جهانیان محسوب می‌شود.
ماه صفرسال ۳۷۰ه ق. در شهر بخارا متولد شد. این حکیم بزرگ در جهان غرب به نام Avicenna با لقب «امیر پزشکان» شناخته شده است و علاوه بر شیخ‌الرئیس، القاب دیگری همانند: حجه الحق و شرف الملک هم به او داده‌اند.ابوعلی سینا از همان آغاز کودکی استعداد عجیب و ویژه‌‌ای در فراگرفتن علوم مختلف داشت و از آنجا که پدرش عبداله،برای تعلیم و تربیت او سخت تلاش می‌کرد وخانه او محل ملاقات دانشمندان مختلف بود، ابن سینا تا ۱۰ سالگی تمام قرآن و صرف و نحو را آموخت و پس از آن به یادگیری منطق و ریاضیات مشغول شد.
ابوعلی سینا در ۱۴ سالگی از معلم خود نیز پیشی گرفت.
پدر ابوعلی سینا اهل بلخ بود و در زمان سلطنت «نوح دوم» که از پادشاهان سامانی به شمار می‌رفت،از بلخ به بخارا آمد و کارمند دارایی روستای خرمثین در بخارا شد.او از روستای افشنه که در نزدیکی خرمثین قرار داشت، با دختری به نام ستاره ازدواج کرد و نام اولین فرزندش را حسین گذاشت،که همان ابوعلی سینا است و حافظه و هوشی شگفت‌انگیز و خارق‌العاده داشت و پنج سال پس از او، برادر کوچک‌ترش به نام محمود به دنیا آمد، تا جایی که در سن ۱۴ سالگی از معلم خود پیشی گرفت؛ به همین خاطر همه مجذوب هوش او می‌شدند.
ابن سینا علم منطق را از استادش« ابوعبداله ناتلی»، آموخت و طبیعیات، مابعد‌الطبیعه و علم طب را را نزد استادش« ابوسهیل مسیحی»، فراگرفت. او در جوانی، امیر نوح سامانی را از یک بیماری سخت نجات داد و به همین خاطر امیر به او اجازه داد که از کتابخانه باشکوهی که مخصوص شاهزادگان سامانی بود، استفاده کند.
ابو علی سینا هنگامی که به سن ۱۸ سالگی رسید، دیگر احتیاج به فراگیری هیچ علمی نداشت؛زیرا در همه علوم زمان خود استاد بود و تنها برای درک آموخته‌های خود تلاش می‌کرد.
ابوعلی سینا زمانی که ۲۲ سال داشت، پدر خود را از دست داد. او پس از مرگ پدرش، با دشواری‌های زیادی روبه‌رو شد و زندگی پر فراز و نشیبی را تجربه کرد. ابن سینا بیشتر عمر خود را در مسافرت‌های طولانی از شهری به شهر دیگر گذراند و حوادث زیادی همانند سرگردانی در کویر و گم شدن در بیابان را تجربه کرد. بنا به گفته منابع معتبر، ابن سینا دراین سفر با عارف و شاعر مشهور “ابو سعید ابوالخیر” ملاقات کرد.
وی به‌دلیل آشفتگی اوضاع سیاسی در ماوراء النهر به ناچار بخارا را به مقصد جرجانیه و سپس گرگان ترک کرد ابن سینا در اوایل قرن پنجم به سمت وزارت سلطان نیز منصوب شد.
یکی از آرزوهای ابوعلی سینا ملاقات با قابوس بن وشمگیر -حامی نام‌دار علم و ادب- در جرجان بود؛ اما زمانی که به جرجان رسید، او از دنیا رفته بود و همین مسئله چندین سال ابن سینا را گوشه‌گیر کرد، تا اینکه در سال ۴۰۵ و ۴۰۶ ه ق .عازم ری شد. او چند سالی از عمر خود را در یک روستای دور افتاده زندگی کرد و مدتی هم به‌سمت وزارت سلطان دست یافت و در دربار زندگی کرد؛ اما متهم به خیانت در وزارت شد و حبس در زندان حکومت را هم گذراند. سپس مخفیانه از زندان فرار کرد و به‌سمت اصفهان رفت.
ابوعلی سینا در طی مدت زندگانی خود دچار سختی‌های بسیاری شد و امرار معاش او به واسطه مهارت در علوم مختلف به‌ویژه طبابت تامین می‌شد. ابوعلی سینا در طول زندگی خود کتاب‌های متعددی نوشت و حتی به ساخت رصدخانه هم پرداخت.
در این هنگام آل بویه بر ایران فرمانروایی داشتند و افرادی از این خاندان در ایالات مختلف حکومت می کردند. ابن سینا مدتی در دربار فخرالدوله در ری درنگ کرد و سپس از آنجا برای دیدار یکی دیگر از فرمانروایان این خاندان، شمس الدوله به جانب همدان به راه افتاد.
این سفر برای ابن سینا بخت بلندی داشت؛ چرا‌‌‌‌ که پس از رسیدن وی به همدان، او را برای درمان امیر شمس الدوله که بیمار شده بود و تمامی پزشکان از معالجه وی ناتوان بودند، دعوت کردند. اوتوانست امیر را معالجه کند. به همین دلیل چنان تقربی نزد وی پیدا کرد که عهده دار منصب وزارت گردید و مدت چند سال؛ تا هنگام مرگ امیر، عهده دار این وظیفه سنگین بود.
پس از مرگ شمس الدوله، بخت از وی روی گردانید و چون از ادامه خدمت در منصب وزارت خودداری کرد، او را به زندان افکندند. در زندان کتاب مشهورش “شفا” را به رشته تحریر درآورد، پس از مدتی توانست از زندان فرار کند و با لباس درویشی از همدان گریخت.

ابن سینا از همدان به اصفهان رفت که مرکز بزرگی از علم به شمار می رفت و سال ها بود که آرزوی دیدار آنجا را داشت. در این شهر مورد توجه علاءالدوله قرار گرفت و مدت پانزده سال با آسایش خاطر در آن شهر زندگی کرد.
او در این مدت، چندین کتاب مهم نیز نوشت و حتی به ساختن رصدخانه پرداخت. اما این آسایش یرای وی دائمی نبود؛ چرا که یک بار اصفهان در معرض حمله مسعود غزنوی یعنی فرزند سلطان محمود غزنوی قرار گرفت و در این حمله بعضی از آثار مهم این حکیم بزرگ از میان رفت. در نهایت پشیمانی در بستر مرگ به سراغ شیخ‌الرئیس آمد. دوستان ابن سینا او را به آرامش و کار کمتر دعوت می‌کردند اما او اعتقاد داشت«زندگی کوتاه و وسیع بهتر از زندگی طولانی و محدود است». او در روزهای آخر تمامی مال و اموال خود را بخشید، غلامانش را آزاد کرد و در سه روز آخر تا پایان عمر، در خانه مانده و به خواندن قرآن مشغول شد.
این امر ضربه بزرگی برای وی بود و علاوه بر آن، بیماری قولنج نیز آزارش می داد. به همین دلیل، دوباره به همدان بازگشت و ابوعلی سینا سرانجام در دوم تیر سال ۴۱۶ ه ق. در سن ۵۷ سالگی در ماه رمضان از دنیا رفت و در همدان به خاک سپرده شد.
آثار ابوعلی سینا
حکیم ابن سینا ۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون نوشته است که تعداد زیادی از آنها به مباحث پزشکی، حکمت و فلسفه مربوط می‌شود. از آنجا که در آن دوره عربی،زبان رایج آثار علمی بود، ابن سینا و سایر دانشمندان ایرانی آن زمان هم، اکثر کتاب‌های خود را به زبان عربی می‌نوشتند؛ اما بعدها برخی از این آثار به زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمه شد.
جالب است بدانید که خوشبختانه او تنها حکیمی است که تمام آثارش باقی مانده و بسیاری از آن‌ها به چاپ رسیده است. ابن سینا نویسنده کتاب شفا (یک دانشنامه علمی و فلسفی جامع) بوده و کتاب القانون فی‌ الطب که یکی از معروف‌ترین آثار تاریخ پزشکی است هم از آثار این دانشمند بزرگ به شمار می‌رود. به‌طور کلی، از جمله مهم‌ترین آثار ابن‌ سینا می‌توان به شفا، قانون فی الطب، الاشارات و التنبیهات فی المنطق والحکمه و بسیاری رساله‌های دیگر فارسی و عربی اشاره کرد.

ابوعلی سینا در ادبیات فارسی تبحر خاصی داشت و بیش از ۲۰ اثر فارسی به او منسوب است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به انتساب دانشنامه علائی و رساله نبض اشاره کرد، البته کتاب‌های فارسی دیگری همانند کنوزالمعزمین،ظفرنامه،حکمه الموت،رساله نفس،رساله معراجیه، المبدا المعاد،اثبات النبوه، علل تسلسل موجودات، رساله جودیه، معیارالعقول، رساله عشق، حل شکلات معینه، رساله اکسیر، رساله در منطق، رساله در اقسام نفوس، فی تشریح الاعضا، رساله در معرفت سموم و علم پیشین و برین هم از وی وجود دارد.
از ویژگی‌های ابن سینا در پزشکی، مشاهدات بالینی او درباره بیماری‌های گوناگون است که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به ناراحتی‌های پوستی، بیماری‌های ریوی، اختلال‌های اعصاب و انواع دیوانگی‌ها اشاره کرد.
نظرات ابن سینا درباره ستاره‌شناسی و نجوم جایگاه ویژه‌ای در این علم دارد.
ابن سینا در علم ریاضی و نجوم هم جایگاهی بسیار ویژه و خاص داشت. بخش از کتاب شفا درباره ساختن آلات رصدی بوده و بخشی هم درباره ریاضیات است که شامل چهاربخش هندسه، علم حساب، موسیقی و هیئت می‌شود. ابن‌سینا در بخش ریاضیات، اصول اقلیدس را در کتاب شفا بررسی و تحلیل کرده است. از ابتکارات ارزشمند این دانشمند بزرگ در علم نجوم،می‌توان به ساختن آلات اندازه‌گیری رصدی اشاره کرد که بسیار مهم است.
برخی از آثار مهم ابن سینا در زمینه ریاضیات،شامل کتاب الشفا (جزء سوم شامل: الارثماطیقی ـ علم‌الموسیقی ـ علم‌الهیئه)، الزاویه یا تحقیق مبادی‌الهندسه، رویه ‌الکواکب ‌باللیل لا‌بالنهار، رساله فی ‌الموسیقی، الفلک والمنازل یا المختصر فی ‌علم ‌الهیئه، فی ‌سبب ‌قیام ‌الارض ‌فی ‌وسط ‌السما، ابطال احکام ‌النجوم و فی ‌ابعاد ‌الظاهره ‌للاجرام ‌السماویه است.
بعضی از آثار مربوط به منطق و حکمت این دانشمند بزرگ هم شامل الاشارات و التنبیهات،الانصاف، رساله المحدود، الحمکه العروضیه، الحکمه المشرقیه، کتاب شفا، التعلیقات، المباحثات، عیون الحکمه، النجاه وسایر موارد می‌شود. این حکیم بزرگ پژوهش‌هایی هم در علوم طبیعی انجام داد و چگونگی پدید آمدن کوه‌ها را به‌درستی بیان کرده است.
‏
از مصنفات او: ‏
کتاب المجموع در یک جلد، کتاب الحاصل و المحصول در بیست جلد، کتاب البرّ و الاثم، در دو جلد، کتاب الشفاء، در هجده ‏جلد، کتاب القانون فى الطب، در هجده جلد، کتاب الارصاد الکلیه، در یک جلد، کتاب الانصاف، در بیست جلد، کتاب النجاه، در ‏سه جلد، کتاب الهدایه، در یک جلد، کتاب الاشارات، در یک جلد، کتاب المختصر الاوسط، در یک جلد، کتاب العلائى، در یک ‏جلد، کتاب القولنج، در یک جلد، کتاب لسان العرب فى اللغه، در ده جلد، کتاب الادویه القلبیه، در یک جلد، کتاب الموجز، در ‏یک جلد، کتاب بعض الحکمه المشرقیه، در یک جلد، کتاب بیان ذوات الجهه، در یک جلد، کتاب المعاد، در یک جلد، کتاب المبدأ ‏و المعاد، در یک جلد.

رساله‏ هاى او :‏
رساله القضاء و القدر، رساله فى الآله الرصدیه، رساله عرض قاطیغوریاس، رساله المنطق بالشعر، قصائد فى العظه و ‏الحکمه، رساله فى نعوت المواضع الجدلیه، رساله فى اختصار اقلیدس، رساله فى مختصر النبض به زبان فارسى، رساله فى ‏الحدود، رساله فى الاجرام السماویه، کتاب الاشاره فى علم المنطق، کتاب اقسام الحکمه، کتاب النهایه، کتاب عهد کتبه ‏لنفسه، کتاب حىّ بن یقطان، کتاب فى انّ ابعاد الجسم ذاتیه له، کتاب خطب، کتاب عیون الحکمه، کتاب فى انّه لا یجوز ان ‏یکون شى‏ء واحد جوهریا و عرضیا، کتاب انّ علم زید غیر علم عمرو، رسائل اخوانیه و سلطانیه و مسائل جرت بینه و بین ‏بعض العلماء.

کتاب قانون، انجیل پزشکی
قانون (Canon) مشهورترین اثر مکتوب ابن سینا در مورد علم پزشکی، ساختار و تاریخچه، کیهان شناسی، علم مزاج، خلق‌وخو، داروها، آسیب شناسی، بیماری های خاص و ترکیب های دارویی و بسیاری مفاهیم اساسی دیگردراین علم است.این کتاب،مجموعه‌ای از پنج کتاب است که هرکدام به بخشی خاص از این علم می پردازند.
کتاب قانون شیخ الرئیس ابن سینا در سال ۴۰۴ ه ق. ١۰۲۵ میلادی به زبان عربی چاپ شد.مطالب این کتاب، پایه های بسیاری از مفاهیم امروزی علم پزشکی است. اکثر مطالب علمی کتاب قانون تحت تاثیر نظریات و تعلیمات جالینوس، از پزشکان یونان باستان بوده است. این کتاب برای قرن ها به عنوان منبعی ارزشمند در علم پزشکی شناخته می‌شد و استانداردی از این علم را در زمان قرون وسطی در اروپا ایجاد کرده و تا قرن ۱۸ میلادی به عنوان کتاب آموزش پزشکی شناخته می‌شد.

صفحه‌ی اول نسخه‌ی خطی کتاب قانون چاپ سال ۱۵۹۶ میلادی
کتاب قانون ترکیبی از علم جلینوسی با فلسفه ارسطویی را در خود دارد.
ابن سینا در نوشتن کتاب قانون تلاش می‌کرد تا آموزه‌های جالینوس را با فلسفه‌های ارسطو در علم طبیعی ترکیب کرده و اصول پزشکی را از آنها استخراج کند. او نگارش این کتاب را از گرگان شروع کرده، در ری ادامه داد و در نهایت در همدان به پایان رساند.در نهایت این کتاب عصاره‌ای از تمام علوم پزشکی موجود در زمان ابن سینا شد و به‌نوعی یک خلاصه‌ معتبر از مجموعه‌ی ۲۰ جلدی نوشته‌های جالینوس بود.

کتاب اول قانون به توضیح کلی علم پزشکی، عناصر سازنده‌ کیهان، مزاج‌شناسی، آناتومی بدن و فیزیولوژی می‌پردازد. این کتاب دلایل سلامت و بیماری‌ها را بررسی می‌کند. او در این کتاب، پزشکی (طب)،را این‌گونه معرفی می‌کند:

پزشکی علمی است که از طریق آن، حالت‌های مختلف بدن را مطالعه می‌کنیم. حالت هایی همچون سلامتی، بیماری، دلایل از بین رفتن سلامتی و ابزارهایی برای بازگرداندن آن مورد بررسی قرار می‌گیرند. به بیان دیگر این علم، هنر بررسی سلامت و هنر بازگرداندن آن است.

در کتاب دوم‌، فهرستی از ۸۰۰ ماده‌ی خالص دارویی آورده شده است.این مواد بدون ترکیب با مواد و عناصر دیگر، در آن دوران به‌عنوان دارو مورد استفاده قرار می گرفتند.اولین بخش این کتاب به بررسی قوانین کلی در مورد داروها و رساله‌ای با عنوان «علم نیروهای پزشکی»،اختصاص دارد.بخش دوم فهرست داروها را بر اساس حروف الفبا که انواع داروهای گیاهی، معدنی و حیوانی را شامل می‌شود.

کتاب قانون چاپ سال ۱۴۸۴ میلادی
درفهرست داروهای این کتاب، نام دارو، منشأ آن و خصوصیات آن ذکر شده است. سپس یک یا دو اثر از مجموعه‌ ۲۲ اثر دارویی به هر ماده اختصاص داده شده و در ادامه،ارتباط آن با ۱۱ نوع بیماری کشف شده بیان شده است. در نهایت فهرستی از مواد قابل ساخت با آن داروی طبیعی نیز آورده شده است.
در این کتاب، ۷ قانون در مورد کشف و ساخت داروهای جدید نیز آورده شده که از اصول جالینوسی در آن استفاده شده است. این قوانین تمام مراحل تهیه، آزمایش، نظارت و تایید اثرگذاری داروها را شامل می شوند مانند: شرایط ساخت دارو در ابتدا بیان شده و سپس نحوه‌ آزمایش آن روی نمونه‌های انسانی گفته شده است.در این قوانین، اشاره‌ای نیز به دوز داروها و چگونگی اضافه کردن تدریجی آنها در بدن بیمار شده است. در قانون آخر این کتاب گفته شده که برای تاثیر اثر یک دارو، باید آن را روی چند نمونه آزمایش کرد و تنها با آزمایش روی نمونه‌ انسانی، می‌توان دارو را تایید کرد.
کتاب سوم که به پاتولوژی یا آسیب شناسی می پردازد، کتابی جامع برای شناخت عملکرد و بیماری‌های هر قسمت از بدن انسان است.در ادامه‌ کتاب چهارم نگاشته شد که بیماری‌های ترکیبی با اثرگذاری روی چند ارگان بدن در آن بررسی می‌شود.
ابوعلی سینا در کتاب آخر از مجموعه کتاب قانون؛ به بحث ترکیب و ساخت داروها پرداخته است. او در این کتاب داروی ترکیبی را بیان کرده است. منابع او برای این ترکیب‌ها نیز فهرستی شامل ۶۵۰، علوم سنتی هندی ،یونانی و عربی بوده‌اند. او نظرات خود را در مورد این ترکیب‌ها بیان کرده و با بررسی انواع دستور‌های ساخت دارو، در برخی موارد دستور مخصوص به خود را نیز پیشنهاد داده است.

این دانشمند بزرگ در ادامه‌ کتاب پنجم به بررسی تاثیر یا عدم تاثیر برخی روش‌های درمانی پرداخته است. بعلاوه او جزئیاتی نیز از ترکیبات دارویی و منشأ آنها بیان کرده است. او به روش‌های اجرایی که در طول زمان آزمایش شده‌اند، علاقه نشان می‌داد و معتقد بود ترکیبات دارویی باید با احتیاط بالایی ساخته و مصرف شوند. به‌عقیده‌ شیخ‌الرئیس، داروهای ترکیبی اثرات پیش‌بینی‌ نشده و قوی تری نسبت به داروهای خالص داشتند.

کتاب قانون چاپ قرن ۱۲ میلادی
کتاب قانون در قرن ١۲م«توسط جرارد سرمونا» به زبان لاتین ترجمه شد. محتوای دایرهالمعارفی، نظم‌دهی سیستماتیک و ترکیب علم جالینوس با فلسفه‌ ارسطویی؛ باعث شد که کتاب قانون به‌سرعت به منبعی جامع در علم پزشکی اروپا تبدیل شود. محققان علم پزشکی از همان زمان استفاده از این کتاب را شروع کردند و دانشگاه‌ها نیز از قرن ۱۴ آن را به‌عنوان منبع رسمی خود پذیرفتند.
«سر ویلیام آسلر»، از پزشکان بزرگ تاریخ و یکی از موسسان بیمارستان جانز هاپکینز،کتاب قانون را مشهورترین کتاب پزشکی تاریخ می‌داند و معتقد است این کتاب مانند انجیل پزشکی بوده و بیش از هر اثر نوشتاری دیگر، ماندگار بوده است.
جرج سارتن، دانشمند و مورخ در مورد این کتاب می‌نویسد:
«قانون، دایرهالمعارف عظیم پزشکی است. این کتاب شامل تعدادی از روشنگرترین مباحث پزشکی است که این علم را منحصر به فرد می کند. مباحثی همچون التهابات بدن (مدیاستینیت)،منبع بیماری سل، جداسازی بیماری‌ها بر اساس عوامل آبی وخاکی،توضیح دقیق مشکلات پوستی،بیماری‌های جنسی و راه‌های پیشگیری ازآنها و همچنین بیماری های عصبی، به خوبی در این کتاب بررسی شده‌اند.»

کتاب شفا
ابوعلی سینا در کنار نگارش کتاب قانون، بخشی از وقت خود را نیز به کتابی جامع در مورد کلیت علم اختصاص داد. مورخان سال‌های ۱۰۱۴ تا ۱۰۲۰ میلادی را زمان نگارش این کتاب می‌دانند و اولین نمونه از آن در سال ۱۰۲۷ به چاپ رسید.این کتاب بر خلاف اسمش ارتباطی با علم پزشکی ندارد و بیشتر برای درمان جهل روح نوشته شده است.
کتاب شفا شامل چهار بخش اصلی است.منطق،علوم طبیعی،ریاضیات(که شامل علوم چهاگانه یعنی ریاضیات، هندسه، نجوم و موسیقی است) و ماوراءالطبیعه جزء مباحث اصلی این کتاب هستند.در این کتاب از مباحث نظری فیلسوف‌های یونان باستان همچون ارسطو،متفکران عصر هلنیستی همچون بطلمیوس و دانشمندانی همچون ابویوسف کندی، فارابی و ابوریحان بیرونی، استفاده شده است.

نظریه‌ نزدیک‌تر بودن سیاره‌ی زهره به زمین نسبت به خورشید،در بخش نجوم به آن پرداخته شده است. نظریه‌ ابن سینا در مورد شکل‌گیری فلزات، با ترکیب نظریه‌ جابربن حیان، ارسطو و تئوفراسطوس دربخش شیمی شکل گرفته است.او ترکیبی از ایده‌ها را با توجه به ماهیت فلزهای معدنی وفلزی ایجاد کرد.
دانشمندان اروپایی، نظریات ابن سینا در این کتاب و در بخش زمین‌شناسی را بسیار پیشگام می‌دانند. آنها معتقدند نظریات او در مورد کوه‌ها و طبیعت آنها در دوره‌ای بیان شد که تا ۸۰۰ سال بعد،در دنیای مسیحیت جایی نداشت. این دانشمند بزرگ در کتاب خود اشاره‌ای نیز به علم دیرینه‌شناسی و شکل گیری حالت سنگی فسیل ها داشته است.او در کتاب خود خارج شدن موادی با قابلیت سنگ کردن همه چیز در مسیر را دلیل ایجاد فسیل‌ها می‌داند. البته شیخ الرئیس در نهایت این پدیده را آن‌چنان خاص و عجیب ندانسته است.

شاگردان ابن سینا
ابن سینا علاوه بر آثار خود،چند شاگرد نیز تربیت کرد که هر کدام دانشمند بزرگی در زمان خود شدند.از میان شاگردان او این چندتن سرشناس ترند:
ابوالحسن بهمنیار بن مرزبان، شاگرد بسیار معروف ابن سینا است که برخی از آثار او در دست است. وی از زرتشتیان بعدها مسلمان آذربایجان بود.«جمله التحصیل»کتاب اوست.در یکی از کتاب‌های ابن سینا به نام« المباحث» بیشتر شامل پاسخ پرسش های او است.
ابوعبیدالله عبدالواحد بن محمد جوزجانی، از سال ۴۰۳ ه ق. تا هنگام مرگ ابن سینا پیوسته در خدمت او بوده‌است و پس از مرگ او، به گردآوری و تألیف آثار او پرداخت. تبحر او در ریاضیات بود.
ابوعبدالله محمد بن احمد معصومی، یکی دیگر از شاگردان مشهور ابن سینا است که رساله «العشق»، را ابن سینا به نام او نوشت.وقتی نزاع علمی بوعلی سینا و ابوریحان بیرونی براثر برخی گفتارهای ابوریحان منقطع شد، معصومی ادامه بحث با ابوریحان را به عهده گرفت. مطالب معصومی به همراه پاسخ های ابن سینا و پرسش های ابوریحان، در کتابی به نام «اسئله و اجوبه»، در ایران و لبنان چاپ شده است.
شیخ علی نسائی خراسانی، یکی دیگر از شاگردان ابن سینا که ناصر خسرو هم در سفرنامه اش از وی نام می‌برد.

آرامگاه این حکیم بزرگ در یکی از میدان‌های اصلی شهر همدان بوده که در امتداد ضلع شمالی و جنوبی این میدان دو خیابان بوعلی سینای شمالی و جنوبی و در امتداد ضلع‌های شرقی، بلوار آیت‌اله مدنی و غربی آن بلوار خواجه رشید قرار دارند.
اولین آرامگاه این حکیم بزرگ در زمان قاجاریه و به دستور دختری به نام« نگار» که نوه فتحعلی شاه قاجار بود، ساخته شد. مقدمات ساخت بنای کنونی این دانشمند در سال ۱۳۲۲ خورشیدی فراهم شد و معماری آن توسط یک مهندس ایرانی به نام «هوشنگ سیحون» انجام گرفت. آرامگاه عارف قزوینی، شاعر مشهور ایران زمین هم در مجاورت بنای این آرامگاه قرار گرفته است.
بنای آرامگاه این دانشمند بزرگ به دو سبک ایران باستان و ایران بعد ازحمله اعراب ساخته شده و معماری آن از برج گنبد قابوس نشات گرفته است.یکی از تفاوت‌های آرامگاه ابو علی سینا با گنبد قابوس در تعداد ستون‌های آن است.آرامگاه ابوعلی سینا روی ۱۲ ستون بنا شده درحالی که گنبد قبوس دارای ۱۰ ستون است.البته تعداد ستون‌های آرامگاه ابن سینا بی‌دلیل نبوده و بیانگر ۱۲ دانشی است که این دانشمند در زمان خود، روی آنها مسلط بود.دومین تفاوت این دو بنا در فاصله میان ستون‌ها بوده که در آرامگاه ابوعلی سینا این حد فاصل باز است؛ اما این فاصله در گنبد قابوس کاملا بسته و پوشیده دیده می‌شود. تفاوت سوم این دو بنا هم از نظر ابعاد بوده که آرامگاه ابن سینا تقریبا نصف ابعاد گنبد قابوس است.
مساحت زمینی که آرامگاه ابوعلی سینا در آن بنا نهاده شده است، در حدود ۳,۰۹۰ مترمربع بوده و زیربنای اصلی آن در حدود ۱,۷۹۲ مترمربع است. جنس ستون‌های آرامگاه این حکیم بزرگ از سنگ گرانیتی است که جلوه آن را بسیار تماشایی و منحصربه‌فرد کرده است.
مقبره ابوعلی سینا در سمت راست ورودی آرامگاه قرار دارد،اما علاوه بر مقبره ایشان، مقبره برخی دیگر از افراد مشهور همانند ابوسعید دخدوک(دوست ابن سینا) وابوالقاسم عارف قزوینی (شاعر)،در مجاورت آرامگاه این دانشمند بزرگ قرار گرفته است.
یکی از بخش‌های جذاب و مهمی که در این مجموعه قرار دارد،کتابخانه آن است. این کتابخانه در ابتدا تنها ۶۴۹ جلد کتاب را شامل می‌شد؛اما بعدها به‌دلیل آنکه ابوعلی سینا شهرت جهانی داشت،بسیاری از محافل علمی جهان در تاسیس آن مشارکت کردند و هم‌اکنون این کتابخانه دارای بیش از ۸۰۰۰ کتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی است که البته غرفه‌هایی از آن هم به آثار ابوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی اختصاص داده شده است.

موزه ابن سینا در سال ۱۳۳۹ در تالار جنوبی آرامگاه ساخته شد ودر آن سکه‌ها، سفال‌ها، برنزی‌جات و سایر اشیای کشف شده که برخی مربوط به هزاران سال قبل از میلاد و برخی دیگر مربوط به دوران بعد از حمله اعراب است، نگهداری می‌شود.
مجسمه ابن سینا روی پایه‌ای در ضلع شرقی میدان قرار گرفته و ابیاتی با خط نستعلیق روی آن نوشته شده است.
محوطه آرامگاه حکیم، از بوستانی نیم دایره‌ای شکل با فضای سبز تشکیل شده است،باغچه‌ها و چشمه‌های زیبایی در محوطه این آرامگاه قرار گرفته تا طراوت باغ‌های ایرانی را به زیبایی هرچه تمام‌تر به تصویر بکشد.

جاذبه‌های دیدنی اطراف آرامگاه:
موزه هگمتانه، موزه مفاخر، آرامگاه بابا طاهر: در فاصله سه کیلومتری
در فاصله ۹ کیلومتری: مجموعه گنجنامه
نام این دانشمند بزرگ روی اماکن مختلفی نهاده شده است،در تهران، شیراز، اصفهان، مشهد و همچنین استانبول، هراره و بویینی فرانسه، بیمارستان‌هایی به نام ابوعلی سینا وجود دارد.
یک مرکز جراحی در نیویورک، یک کالج طب چینی در ساسکس شرقی انگلستان، یک کالج پزشکی در پاکستان، یک کالج بین‌المللی در مجارستان،ژورنال بین‌المللی بیوتکنولوژی در تهران،یک پژوهشگاه در تهران و چندین مدرسه و مرکز آموزشی در ایران به نام ابن سینا است. در سمت پنهان ماه، دهانه‌ای به نام ابن سینا وجود دارد که به افتخار وی نام‌گذاری شده است.