به عنوان یک روزنامه نگار که ۲۵ سال در رسانه ها قلم می زند، یادداشتی برای پاسداشت این روز می نویسم. اینکه کسی از اصحاب قدرت، مردم و حتی اصحاب رسانه این روز را پاس نمی دارد، پس این روز را خود تکریم کنیم و به اصطلاح خودمان را تحویل بگیریم.

رسانه ای ها همیشه مدافع و پشتیبان خوانندگان و مردم بودند و در برابر اصحاب قدرت، چه جفاها، سختی ها و مشقت های فراوانی که نکشیدند و حتی از جان خود هم گذشتند تا آنچه در دل مردم است به گوش مسئولان برسانند.

قلم، زبان عقل، معرفت و احساس انسان ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. قلم، زبان دوم انسان هاست. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده تر از آن است که در بیان بگنجد.

• روز قلم

روز چهاردهم تیر ماه به پیشنهاد انجمن قلم ایران و تصویب شورای فرهنگ عمومی، به عنوان ( روز قلم ) در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسید.

• پیشینه روز قلم

توجه به قلم در سرزمین ما پیشینه‌ای دیرینه دارد. سده‌ها پیش، تیرگان (سیزدهم تیرماه) یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان محسوب می شد و آیین‌های مخصوص به خود داشت که یکی از آن‌ها، پاسداشت قلم بوده است.

یکی از دلایل این جشن، این بوده است که در این روز، هوشنگ- پادشاه پیشدادی ایران، نویسندگان و کاتبان را به رسمیت شناخت و آنان را گرامی داشت. مردم جشن گرفتند و آن جشن به یاد ارجمندی قلم بر جای ماند. دلیل دیگر برای ثبت این جشن، به نوشته‌ی ابوریحان بیرونی، سیزدهم تیرماه، روز ستاره‌ی تیر یا عطارد است و چون عطارد، کاتب ستارگان است، می‌توان سیزدهم تیرماه را روز نویسنده نامید.

پس از انقلاب نیز نویسندگان و شاعران سرشناسی چون محمدعلی سپانلو، سیزدهم تیرماه را به عنوان روز قلم و نویسنده پیشنهاد دادند، تا این‌که چهاردهم تیرماه از جانب انجمن قلم به عنوان روز قلم نام‌گذاری شد. با این حال هنوز چندان میان مردم و حتی اصحاب قلم و اندیشه شناخته‌ شده نیست.

• تاریخ نوشتن

تاریخ نوشتار، حداکثر به ۲۰ هزار سال پیش باز می گردد و با محدود ساختن به نظام های نوشتاری مدوّن، رقمی حدود شش هزار سال پیش را نشان می دهد. این ارقام و آمارها فقط تخمینی است از سوی کاوشگران علمی، در صورتی که بدون شک پیشرفتی از سوی جوامع گوناگون، بدون کمک خط و زبان امکان پذیر نبوده است.

از جمله موادی که برای نوشتن به کار می رفته سنگ، چوب، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، موم، ابریشم، پنبه و کاغذ را می توان نام برد. در طول تاریخ، نوشتن به دو صورت بوده است؛ یک دسته خطوطی را در برمی گرفت که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن، چاقو و… نوشتاری، کنده کاری می شد. دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پر، قلم نی، قلم مو و… و با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتاری ترسیم می شد و البته نسخه برداری از نوشته ای بر سنگ یا فلز به طور منطقی، در نهایت به اختراع چاپ انجامید.

• قلم چیست؟

قلم، زبان عقل، معرفت، احساس انسان ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. قلم، زبان دوم انسان هاست. هویت و چیستی است. قلمرو قلم بسیار گسترده تر از آن است که در بیان بگنجد. هرگونه رشد و پیشرفت، پیروزی، آرامش، معرفت و شناخت ریشه در قلم دارد. تمدن ها، تجربه های تلخ و شیرین و علوم با نوشتن ماندگار می شوند.

هر کس می تواند قلمی را بین انگشتانش بفشرد و فرمانش دهد که بنگارد و هر آنچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش می کند، بنویسد. قلم، تخریب می کند. می سازد. واقعیت ها را آشکار می کند. آشکارها را نهان می کند. به واقع قلم، معجزه ای جاودانه است.

• قلم مدرن

در آغاز قرن بیستم، بی تردید قلم و کاغذ مهم ترین و مؤثرترین ابزار ذخیره سازی اطلاعات دانسته می شد؛ زیرا در آن زمان جوامع از نظر اقتصادی و فکری رشد بسیاری داشت.

• جایگاه قلم در اسلام

سوگند خداوند در قرآن به نام قلم، گویاترین شاهد بر شرافت و قداست آن است: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و آنچه نویسند.» در جایی که خداوند، صاحب هستی به آفریده ای از آفریده های خود قسم یاد می کند، بشر در چه جایگاهی می تواند از ارج و منزلت آن سخن براند. در نخستین ارتباط وحیانی رسول خدا صلی الله علیه و آله با مبدأ هستی در غار حرا، سخن از قلم به میان می آید، تا جایی که خداوند خود را این گونه معرفی می کند: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ آن که با قلم آموخت.»

با سیری در زندگی پیامبر و امامان علیهم السلام می توان توجه و اهتمام عملی به نوشتن را از متن سیره آنان دریافت. این قدرشناسی به حدی بود که گاه موجب آزادی اسیران کفار می شد. در صدر اسلام، پس از پایان برخی جنگ ها، پیامبر دستور می فرمود اسیرانی که به ده نفر از مسلمانان خواندن و نوشتن بیاموزند، آزاد شوند. این عمل در جامعه محروم از تمدن آن دوره، زیباترین و مؤثرترین پیام برای ارج نهادن به جایگاه قلم و علم بوده و هست.

• امتیازهای قلم

«قلم» سه امتیاز دارد که در «بیان» آن‏ها را نمی‏ بینیم:

۱- باقی بودن:

سخن فرار می‏ کند و نوشته باقی است. امیر مؤمنان علی علیه‏السلام در سخن جالبی می ‏فرماید: «دانش را با نوشتن در بند کنید» تا باقی بماند و از کفتان نرود.

۲- دقیق بودن:

بیان و سخن معمولاً دقیق نیست. اگر قرار بود کتابی که هزار سال پیش نوشته شده است، زبانی به ما برسد و در جایی نوشته نشود، هیچ گاه به طور دقیق به ما نمی‏ رسید و در واقع ما کتاب دیگری را پیش روی خود می ‏دیدیم.

۳- عمیق بودن:

مطالب نوشته عمیق و فکر شده است؛ در حالی که به طور معمول سخنان، بدون تأمل گفته می ‏شود و کم محتواست. نویسندگان گاه یک ساعت فکر می ‏کنند و یک خط می‏ نویسند اما در سخن نمی ‏توان آن دقت را رعایت کرد.

علامه طبرسی رحمه الله علیه در این مورد می ‏نویسد:«بیان دو گونه است: بیان زبان و بیان قلم. بیان زبان، با گذشت زمان کهنه می ‏شود و از بین می‏ رود اما بیان قلم تا ابد باقی است».

همان طور که در طول تاریخ، شکل ظاهری قلم عوض شده است، روز به روز همراه با صنعت رو به رشد نیز تغییر می کند. اگر چه هنوز کتاب خانه های الکترونیکی و اداره های بدون کاغذ و قلم و جامعه های بدون کتاب نیامده است و شاید هرگز نیاید اما موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است. این دگرگونی در ظاهر قلم ها و نوشته ها، نه تنها از ارزش قلم و صاحبان آن نمی کاهد، بلکه به دلیل انتقال لحظه ای نوشته ها، هرآینه مسئولیت و وظیفه قلم را صدچندان می کند.

سالهاست که روز قلم و روز خبرنگار در تقویم درج شده است و تکریم اصحاب آن فقط در این دو روز صورت می گیرد و بقیه ایام سال جز رنج و مشقت و محنت از سوی قدرتمندان نمی بینند. امید است دورانی فرا رسد که تکریم انسانها با مناسبت انجام نشود و این تکریم از جان دل، قرآنی و همیشگی باشد.

در پایان باید بگویم در دنیایی که اصحاب قلم با هر مشقتی سعی در رساندن اخبار و اطلاعات صحیح به مخاطبان دارند و مردم نیز زیر بار فشار مشکلات و مصائب معیشتی، اجاره خانه، قیمت خودروهای بی کیفیت، قطعی آب و برق، گرانی ارز و تورم کمر شکنی که در این ۴۰ سال بی سابقه بوده است، برخی دلواپس، در کشور بدنبال محدود سازی اینترنت و فضای مجازی و جریمه نقدی برای بد حجابی و سخت گیری بیشتر بر مردم و برهم زدن آرامش و آسایش اندک مردم هستند. عجبا که ایشان از تاریخ عبرت نمی گیرند.