🔹 تابستان ۱۳۷۹ تازه نماینده مردم آبادان شده بودم که به دلیل شور شدن شبکه آب شهری مردم به خیابان ریختند. در آن اعتراض سه نفر کشته شدند. اولین خون‌هایی که برای مشکلات محیط زیست در ایران به زمین ریخته شد. آب دریا وارد شبکه آب آشامیدنی شهری شده بود و سه روز آب قابل آشامیدن در شهر نبود؛ شهری که در محاصره دو رودخانه آب شیرین بود حالا با پیشروی کامل آب دریا در رودخانه‌های بهمن‌شیر و اروند در محاصره آب شور قرار گرفته بود.

🔹 در سال ۲۰۰۱ میلادی (۱۳۸۰) برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) گزارشی تحت عنوان «تالاب‌های بین‌النهرین: اضمحلال یک اکوسیستم »The Mesopotamian Marshlands: Demise of an Ecosystem را منتشر کرد. گزارش را یک عراقی ایرانی‌الاصل به نام حسین پرتو نوشته بود. با او در ژنو تماس گرفتم. پیش‌بینی او وحشتناک بود:

🔹 بحران بزرگ زیست‌محیطی در جنوب ایران و عراق به علت سد بزرگ آتاتورک ترکیه، انحراف آب در جنوب عراق برای فشار بر شیعیان و ساخت سد‌های بزرگ ایران در شرف وقوع است. گزارش را به خانم ابتکار رئیس وقت سازمان محیط زیست نشان دادم، ایشان نیز تایید کردند. از وزیر نیرو سوال کردم. سدسازی در دنیا زیر سوال رفته بود، اما وزارت نیرو احتمال رخداد بحران زیست‌محیطی ناشی از سدسازی را انکار میکرد و حتی خنده‌دار می‌دانست. در آن گزارش، تالاب‌ها به کبد زمین تشبیه شده بود، در حالی که وزارت نیرو آنها را بیابان می‌دانست.

🔹 درسال ۱۳۸۹ نمایندگان استان خوزستان از مرکز پژوهش‌های مجلس درخواست کردند در مورد مشکلات خوزستان گزارشی تهیه کند. این کار به من واگذار شد. در پاسخ به این درخواست، گزارش« مسئله خوزستان: نظام تدبیر» را تهیه کردم( گزارش پیوست). منظور از نظام تدبیر، رابطه میان نیروهای اجتماعی و حکومت است. از محیط زیست گرفته تا فقر و ثروت همگی حاصل ارتباط نیروهای اجتماعی با حکومت یا همان نظام تدبیر است. اکنون پس از گذشت ۱۰سال، هنوز براین باورم که مشکل استان خوزستان نظام تدبیر در سطح استان و در سطح کشور است.

🔹 نظام تدبیر در خوزستان با چند مشکل اساسی روبرو است که تا اصلاح نشود، نه تنها بحران خوزستان حل نخواهد شد، بلکه سایر بحران‌ها نیز قابل مهار نخواهد بود. اهم مشکلات نظام تدبیر در خوزستان و ایران و راهبرد اصلاح آن را این گونه می‌توان برشمرد:

🔹با جنگ و مهاجرت گسترده خوزستانی‌ها، شبکه روابط اجتماعی در خوزستان به شدت تخریب شد. با تضعیف شبکه روابط اجتماعی، نظام اداری در خوزستان بیش از سایر استانها دچار فساد شده است. از همین رو تزریق پول و بودجه مشکل این استان را حل نمی کند، باید نظام اداری و روابط اجتماعی احیا شود. از آن جا که نظام اداری در خوزستان بیش از نظام اداری در سایر استانها معیوب است، نمیتواند پروژه اجتماعی را مدیریت کند.

🔹 در کشور، سرمایه‌گذاری‌ها نه براساس منطق اقتصادی و زیست محیطی بلکه براساس قدرت چانه‌زنی گروه‌های ذینفع که در راس آن نمایندگان مجلس، سازمان‌های دولتی و پیمانکاران هستند اختصاص می‌یابد. از فولاد مبارکه گرفته تا استقرار صنایع فولادی و پتروشیمی در اقصی نقاط ایران، براساس توزیع قدرت نمایندگان مجلس و سازمان‌های دولتی و پیمانکاران تعیین می‌شود.

🔹این شبکه، موجب تخریب محیط زیست کشور و از بین رفتن فرصت‌های اشتغال شده است. براساس فشار مردم و منافع گروه‌های ذینفع، تولیدات کشاورزی و صنایع آب بر بدون ملاحظات بلندمدت حتی برای همان مناطق طراحی می‌شود. باید صنایع آب‌بر مانند صنایع فلزی، پتروشیمی و نیروگاه‌های برق در سواحل جنوبی کشور مستقر شوند و الگوی کشت محصولات کشاورزی با ویژگی‌های اقلیمی سازگار شود. توجه به این اصل برای حل بحران بیکاری، نابرابری منطقه‌ای و محیط زیست ضروری است.

🔹به سرعت باید در سدسازی تجدید نظر کرد. در آمریکا از سال ۱۹۹۰ تاکنون ۱۳۰۰ سد برچیده شده است (dam removal) تا محیط زیست مناطق پایین دست احیا شود. برچیدن سد ممکن است تا چند میلیون دلار هزینه داشته باشد. فرانسه، ژاپن، روسیه و بسیاری از کشورهای دیگر نیز تعدادی از سدهای خود را برداشته‌اند. در ایران این مسئله باید در دستور کار قرار گیرد.

🔹برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی برای مصارف صنایع بزرگ از جمله در خوزستان باید ممنوع شود. همه پتروشیمی‌ها و صنایع فولاد باید به تدریج به کنار دریا منتقل شوند و مانند عربستان تنها از آب دریا استفاده کنند.