برای قدر‌، معانی مختلفی به کار برده شده است. یکی از آن معانی چراغت و منزلت است؛ زیرا دارای شأن و عظمتی والاست. آیه شریفه «و ما ادراک ما لیله القدر» و تو چه دانی که شب قدر چیست‌؟ گویای این واقعیت است که آدمی از درک آن عاجز و ناتوان است. استاد شهید مطهری نیز در کتاب «انسان و سرنوشت» به این معنا اشاره می‌کند: «قدر به معنای اندازه و تعیین است. حوادث جهان از آن جهت که حدود واندازه و موقعیت زمانی و مکانی‌، فکر‌، پول و ارز و … تعیین شده است، مقدور به تقدیر الهی است. پس قدر به معنای ویژگی طبیعی و جهانی چیزهاست که شامل شکل و حدود و طول آنها می‌شود. معانی دیگری که برای قدر بیان کردند، تنگی و ضیق است؛ زیرا ملائک در آن شب نازل می‌شوند «تزل ملائک و روح فیها» و این نزول ملائک‌، موجب تنگی زمین می‌شود.
حقیقت شب قدر
هر امری ظاهری و باطنی دارد.  شاید ظاهر قدر همان نکاتی باشد که د‌ر آغاز مطلب به آن اشاره شد؛ اما حقیقت ممکن است فراتر از آنها باشد. در حقیقت پیرامون شب قدر سخن بسیار گفته شده است که به اختصار به برخی از آنها اشاره می‌شود. در تفسیر از برهان به نقل از کافی شریف در این باب آمده است «نصرانی» از حضرت موسی بن جعفر (ع) تفسیر باطن آیات «حم، و الکتاب المبین، انا انزالنا فی الیله مبارکه…» (دخان آیات ۱ تا ۴) پرسید ، حضرت فرمودند: «حم یعنی محمد (ص) کتاب مبین مبسوط علی (ع) و لیله مقصود فاطمه زهرا‌(س) بوده است.» امام صادق (ع) نیز قدر را ا… و لیله فاطمه (س) بیان می‌فرمایند. مرحوم علی شریعتی در مجموعه آثار دو خودسازی انقلاب منتشر شده درباره شب قدر می‌فرمایند:  «ناگاه در ظلمت افسرده و راکد شبی از این شب‌های پیوسته آشوبی‌، لرزه‌ای‌، تکان و تپشی که همه چیز را بر‌می‌شود و همه خواب‌ها را بر‌می‌آشوبد و نیمه‌سقف‌ها را فرو می‌ریزد؛ انقلابی در عمق جان‌ها و جوششی در قلب وجدان‌های رام و آرام‌، درد و رنج و حرکت و وحشت و تلاش و درگیری و جهد و عشق و ویرانگری و آرمان و تعهد‌، ایمان و ایثار ! نشان‌هایی از یک «تولید بزرگ» شب آبستنی یک مسیح‌، اسارتی زاینده یک نجات! همه‌جا ناگهان‌، «حیات و حرکت»، آغاز یک زندگی دیگر، پیداست که فرشتگان خدا همراه آن روح در این شب به زمین‌، به سرزمین، به این قبرستان تیره و تباه که در آن انسان‌ها‌، همه اسکلت شده‌اند‌، فرود آمده‌اند.  این شب قدر است‌، شب سرنوشت‌، شب ارزش‌، شب تقدیر از یک انسان نو؛  آغاز فردایی که تاریخی نو را بنیاد می‌کند. این شب از هزار راه برتر است. شب محشری است که صبح عید، قربانی را در پی دارد؛ شبی که از هزار ماه برتر است، آنچنان که بیست و چندسال بعثت محمد از بیست و چند سال تاریخ ما برتر بود. شب قدر، شبی است که جهان ما را در کام خود فرو برده و آسمان ما را سیاه کرده است، باران غیبی باریدن گرفته است‌، گوش بدهید‌، زمزمه نرم و خوش‌آهنگ آن را می‌شنوید؛ حتی صدای رویدن گیاهان را در شب این کویر می‌توان شنید. سلام بر این شب‌، شب قدر؛  شبی که از هزارماه‌، از هزار سال و هزار قرن برتر است. سلام، سلام، سلام … تا آن لحظه که خورشید قلب این سنگستان را به ناگاه بشکافد‌، گل سرخ فلق بر لب‌های فسرده این افق بشکفد و نهر آفتاب بر زمین تیره ما … و بر ضمیر صباح ما نیز جاری شود. تا صبح بر این شب سلام‌! شب قدر‌، پر‌ارزش‌ترین وقت سال است و سرنوشت آدمیان درهمین امشب مشخص می‌شود. اعمال این شب با دعا و ندبه‌، انابه و توبه، تفکر و معرفت اندوزی و مهمتر از همه بررسی به اعمال گذشته و تصمیم و اداره بر خودسازی و اصلاح‌گری همراه است. عظمت شب‌های قدر باید توسط مسلمانان درج شود و اگر انسان برای رسیدن به خواسته‌های مشروع و منطقی خود و نزدیکی به پروردگار به دنبال میان‌بر است، ایام لیالی قدر بهترین میان بر محسوب می‌شود‌، البته تمام این موارد در صورتی محقق می‌شود که انسان شرایط لازم را از قبل در وجود خود مهیا کرده باشد.

چاپ شده در روزنامه آرمان ملی | شماره ۱۰۰۱ | ۱۴۰۰ یکشنبه ۱۲ اردیبهشت | صفحه ۱۶